Najwyższa Izba Kontroli przyjrzała się Programowi Budowy Dróg Krajowych na lata 2011-2015 i nie zostawiła na nim praktycznie ani jednej suchej nitki. A dokładnie na jego realizacji. Przede wszystkim nie osiągnięto przyjętych celów, czyli pełnej ciągłości sieci drogowej i jej funkcjonalności. Do ruchu nie zostały oddane wszystkie zakładane kilometry autostrad, dróg ekspresowych oraz obwodnic.
W ramach Programu Budowy Dróg Krajowych na lata 2011-2015 oddano do ruchu (do 31 sierpnia 2015 r.) łącznie 1826,6 km dróg krajowych, w tym 706,7 km autostrad, 835,1 km dróg ekspresowych oraz 284,8 km obwodnic i przebudów lub wzmocnień dróg. Na pierwszy rzut oka wynik ten jest całkiem dobry i należy się cieszyć, że w tym okresie polska sieć dróg powiększyła się znacząco. Jednak tylko na pierwszy rzut... Czytając najnowszy raport Najwyższej Izby Kontroli, nie mamy już wątpliwości, że mogło, a wręcz powinno tych dróg przybyć znacznie więcej.
Przede wszystkim pełen ciąg autostradowy uzyskano jedynie przy budowie autostrady A4 (ostatni odcinek przekazano do użytku w czerwcu 2016 r.). W zakresie dróg ekspresowych uzyskano pełne połączenia drogowe pomiędzy ośrodkami miejskimi jedynie w przypadku dwóch dróg ekspresowych, czyli S3 pomiędzy Szczecinem a Nową Solą oraz S8 pomiędzy Wrocławiem a miejscowością Walichnowy.
Z kontroli wynika, że 103 zadania inwestycyjne realizowane w ramach Programu, o wartości ponad 48 mld zł (co stanowi 79,2% zadań, których realizacja została zakończona do 30 czerwca 2015 r.), wykonano z opóźnieniem w stosunku do pierwotnych terminów wskazanych w umowie z wykonawcą. Średni okres wydłużenia realizacji zadań wyniósł 200 dni. Powyżej jednego roku wydłużono realizację 14 zadań (w tym np. o 1167 dni wydłużono budowę obwodnicy Żyrardowa o długości 14,8 km).
Jak możemy przeczytać w opublikowanym raporcie NIK, założony w Programie na lata 2011-2015 zakres rzeczowy był zbyt szeroki w stosunku do możliwości realizacyjnych. Problemem było niewłaściwe planowanie inwestycji drogowych objętych Programem, ale także brak określenia stabilnych zasad dotyczących kolejności wykonania poszczególnych zadań. Ponadto brakowało odpowiedniego przygotowania do realizacji inwestycji ujętych w planie. Skutkowało to koniecznością przeprowadzania robót dodatkowych, co z kolei powodowało opóźnienia w budowie dróg i zwiększenie kosztów. W ramach zadań inwestycyjnych Programu w 94 kontraktach były realizowane zamówienia dodatkowe na łączną kwotę ponad 504 mln zł. Najwięcej umów na wykonanie robót dodatkowych zawarto przy budowie autostrady A1.
Kontrolerzy NIK stwierdzili, że kolejność wykonywania inwestycji wynikała głównie z zaawansowania przygotowania lub wykonawstwa robót drogowych oraz możliwości ich sfinansowania w ramach przydzielonych środków. W konsekwencji dzielono zadania inwestycyjne na etapy i kierowano do realizacji pojedyncze odcinki drogowe, bez zachowania ciągłości korytarza drogowego pomiędzy ośrodkami miejskimi. Dzieląc przedsięwzięcia na szereg odcinków, realizowano w pierwszej kolejności pojedyncze odcinki dróg krajowych, które bez większych przeszkód można było przygotować do realizacji w stosunkowo krótkim terminie. Po zsumowaniu długości poszczególnych odcinków uzyskano w ten sposób niezły wynik łączny liczony w kilometrach, lecz bez uzyskania pełnego efektu ciągłości planowanego korytarza danej drogi.
Ponadto w wyniku niewłaściwego przygotowania Programu na lata 2011-2015 ujęto w planie 62 przedsięwzięcia drogowe bez zabezpieczenia finansowania, mimo wcześniej poniesionych kosztów w wysokości 398,6 mln zł na ich przygotowanie w ramach Programu na lata 2008-2012. Dodatkowo, na skutek niewłaściwego przygotowania Programu, do końca 2014 r. poniesiono koszty w wysokości 172 mln zł na przygotowanie 41 zadań inwestycyjnych, dla których nie przewidziano terminów dalszej realizacji w ramach PBDK na lata 2011-2015. Największa utracona kwota (12 mln zł) dotyczyła przebudowy drogi S8 Białystok-granica państwa.
Tak miała wygląda sieć dróg krajowych, ekspresowych i autostrad po zakończeniu Programu na lata 2011-2015
A tak wyglądała sieć dróg krajowych, ekspresowych i autostrad po zakończeniu Programu na lata 2011-2015
W efekcie nie oddano do ruchu zakładanej liczby kilometrów nowych autostrad, dróg ekspresowych i obwodnic oraz długości dróg wzmocnionych i przebudowanych. Na większości przedsięwzięć drogowych odcinki dróg krajowych znajdowały się na różnym etapie zaawansowania, tj. planowania, przygotowania, procedur przetargowych lub realizacji. W efekcie niewłaściwego przygotowania Programu znaczna liczba projektów drogowych, istotnych dla poprawy połączeń komunikacyjnych, znajdowała się w 2015 r. nadal tylko w fazie planowania.
Kontrola wykazała także niewykonywanie planów finansowych. Do 31 sierpnia 2015 r. nie wydano na realizację zadań kwot założonych w planach na lata 2011-2015. Z 73,2 mld zł (limit finansowy z Krajowego Funduszu Drogowego, ujęty w planie finansowym po zmianach) nie wydano 11,1 mld zł, co spowodowało niepełne wykonanie zakresu rzeczowego.
Jednocześnie w raporcie możemy przeczytać, że wybudowana w latach 2011-2013 infrastruktura drogowa, a także poniesione w tym okresie nakłady były najwyższe w historii naszego kraju. W 2013 r. nastąpił istotny spadek wydatków na drogi krajowe, związany z kończącą się perspektywą finansową UE na lata 2007-2013.