Spadły nastroje i inwestycje w firmach

Uzyskane w tym badaniu Instytutu Keralla wyniki korespondują z danymi, które opublikował w połowie października m.in. NBP w raporcie pt. „Szybki monitoring NBP”. Z danych zebranych przez NBP wynika, że sytuacja ekonomiczna w sektorze przedsiębiorstw w III kwartale się poprawiała, ale już prognozy na czwarty kwartał sugerowały malejące prawdopodobieństwo utrzymania się tej pozytywnej tendencji. Autorzy raportu wskazują choćby na wyraźniejsze spadki nowych zamówień i popytu, a w przypadku firm produkcyjnych – na wzrost problemów z tworzeniem zapasów oraz spadek stopnia wykorzystania mocy produkcyjnych.

Opublikowany z kolei we wrześniu PMI dla sektora przemysłowego również potwierdza wyhamowanie. Wskaźnik PMI wyniósł niewiele, bo 49,5 pkt., czyli poniżej granicy 50 pkt. oznaczającej ożywienie. Wielkość produkcji – jak podaje HSBC, autor badania – spadała w tempie najszybszym od maja 2013 roku. A liczba nowych zamówień kurczyła się czwarty miesiąc z rzędu.

Krajowa gospodarka w ocenie MŚP
Z badania Keralla Research wynika, że odsetek firm, które skłonne są pozytywnie ocenić rozwój wydarzeń w krajowej gospodarce, utrzymał się na prawie identycznym poziomie co kwartał wcześniej i wyniósł 16,3%. Należy jednak zauważyć, że to kolejny kwartał, w którym ubywa przedsiębiorców pozytywnie oceniających warunki gospodarcze w kraju.

Jednocześnie mniej firm wskazało, że sytuacja gospodarki uległa pogorszeniu (27,2% wskazań), co jest najlepszym wynikiem od kilku kwartałów. Wzrósł przy tym odsetek przedsiębiorców (do 52,7%), uważających, że kondycja gospodarki pozostaje bez zmian. Można wnioskować, że w ogólnym odczuciu sytuacja gospodarcza kraju nie ulegała w ostatnich trzech miesiącach ani istotnej poprawie, ani nie pogorszyła się drastycznie. Mimo to dominuje raczej sceptyczne nastawienie wielu przedsiębiorców do kolejnych miesięcy, a przez to bilans nastrojów jest słaby.

Ocena sytuacji własnej firmy
Odsetek przedsiębiorców wskazujących na pogorszenie kondycji firmy jest praktycznie taki sam co kwartał wcześniej (23,5%). Co ciekawe, przybyło jednak firm, które informują o polepszeniu swojej sytuacji ekonomicznej (27,2%) w minionych trzech miesiącach. Takie opinie korelują z dość dobrą, stabilną oceną sytuacji gospodarczej kraju w poprzednim kwartale. Firmy, oceniając swoją kondycję z perspektywy czasu, po raz kolejny, czyli drugi raz z rzędu, informują o polepszeniu się sytuacji ekonomicznej. Optymistów tym razem jest więcej niż pesymistów (o 3,7 pkt. proc.). Prawie co drugi przedsiębiorca uważa, że jego firma zachowała status quo w ostatnich trzech miesiącach. Wzrost dobrych ocen kondycji firmy i spadek not negatywnych świadczyć może o tym, że przedsiębiorcy w drugim i trzecim kwartale odnotowali wyraźne ożywienie w swoich firmach.

Słabe prognozy kondycji gospodarki kraju
Z analiz Keralla Research wynika, że przedsiębiorcy uważają, że sytuacja gospodarcza kraju w ostatnim kwartale raczej ulegnie pogorszeniu. Do 13,5% spadł udział firm, które oczekują dobrego scenariusza wydarzeń ekonomicznych. Kwartał temu 19,7% badanych zakładało polepszenie kondycji krajowej gospodarki, a na początku roku ponad 23% podzielało takie opinie.

Odsetek przedsiębiorców oceniających, że w czwartym kwartale będzie gorzej, wyniósł 21,3%, czyli więcej, w relacji do poprzedniego kwartału, ale – co ważne – nie jest to istotna progresja wobec analogicznego okresu roku ubiegłego, kiedy to pogorszenia spodziewało się 23,7% ankietowanych. Ponad połowa firm (55%) zakłada, że sytuacja gospodarcza kraju pozostanie bez zmian.

Słabsze prognozy kondycji własnej firmy
Niestety, co piąty przedsiębiorca oczekuje pogorszenia kondycji własnej firmy w najbliższych trzech miesiącach. To wysoki wynik, zarówno w ujęciu kwartalnym, jak i w porównaniu z analogicznym okresem w ubiegłym roku, kiedy to tylko 13,8% firm prognozowało gorsze czasy.

Na ostatni kwartał tego roku jedynie 26,7% przedsiębiorców zakłada polepszenie sytuacji swojej firmy, czyli również mniej o 4 pkt. proc. niż trzy miesiące temu i aż o 9 pkt. proc. mniej niż roku temu. Niespełna połowa badanych (47%) uważa, że kondycja ich firmy nie ulegnie zmianie w tym kwartale.

Niższe wskaźniki
Wskaźnik nastrojów przedsiębiorstw KERNA wyniósł 58,19 pkt. na minusie, co wobec odczytu z poprzedniego kwartału oznacza niewielki spadek o 2,7 pkt., ale wobec analogicznego okresu roku poprzedniego to aż 10,38 pkt. gorzej. Równocześnie to najsłabszy odczyt w ujęciu dwunastomiesięcznym. Drastyczny spadek rok do roku to efekt głównie wysokiej bazy, do jakiej przyrównują badani aktualną sytuację. Na spadek KERNA najbardziej wpłynęło przekonanie firm, że w czwartym kwartale sytuacja gospodarcza kraju pogorszy się. Subwskaźnik dla obszaru prognozowanej sytuacji gospodarczej kraju obniżył się o 12,4 pkt. Jednocześnie przedsiębiorcy obawiają się o kondycję własnej firmy – w tym obszarze subwskaźnik jest niższy o 8,09 pkt.

Natomiast Index ZAIR, obrazujący skalę zakupów prowadzonych przez firmy MŚP, oparty jest na wskazaniach dotyczących wydatków na inwestycje i rezygnacji z planów zakupowych na dany kwartał w firmie. W tej edycji badania odczyt Indeksu ZAIR to 76,6 pkt. na minusie, co oznacza wyraźne osłabienie skłonności inwestycyjnej firm MŚP (aż o 9,9 pkt. mniej wobec ubiegłego kwartału). Należy dodać, że wobec analogicznego okresu 2013 roku Index ZAIR jest również słabszy o 10,1 pkt.

Aktualnie ZAIR jest na podobnym poziomie jak w 2012 roku. Obecny odczyt wskazuje, że zarówno liczba inwestujących, jak i skala wydatków w czwartym kwartale będą niskie. Bardzo często badani uzasadniali niechęć do inwestowania przesunięciem planów zakupowych na przyszły rok, podkreślając, że potrzebne wydatki w firmie poniesiono. Powodem jest też nawrót silnych obaw o ten kwartał (oczekiwany spadek sprzedaży szczególnie w porównaniu z minionymi dwoma kwartałami, które były relatywnie dobre dla większości firm).

Nastroje w cieniu wojny na Ukrainie
W tym kwartale do 13,5% spadł udział firm, które oczekują dobrego scenariusza wydarzeń ekonomicznych kraju jeszcze w tym roku. Spadek nastrojów i inwestycji to po części efekt cyklu koniunkturalnego, ale również skutek wysokiej bazy zarejestrowanej zwłaszcza w drugim kwartale. Na obniżenie nastrojów wpływ niewątpliwie miało między innymi rosyjskie embargo na wiele naszych wyrobów, które dotknęło co najmniej jedną piątą polskich eksporterów. Przedłużający się kryzys ukraiński nie sprzyja też tym przedsiębiorcom, którzy intensywnie w ostatnich latach rozwijali swoją działalność eksportową na tym rynku, inwestując tam środki w utworzenie oddziałów. Ponad 30% firm sektora MŚP to eksporterzy, więc skala dolegliwości wynikających z konfliktu wojennego na pewno nie napawa przedsiębiorców optymizmem. Wyniki badań Instytutu Keralla potwierdzają sygnały płynące z różnych badań publikowanych już od września. Choć należy wskazać, że przedsiębiorcy często w naszym badaniu podkreślali, że aktualny kurs mrożenia inwestycji jest podyktowany raczej chęcią przeczekania do nowego roku, niejednokrotnie bowiem wskazywano, że najważniejsze inwestycje zostały w tym roku już zrealizowane.