Kawa - czarny eliksir na zmęczenie

Najdroższa filiżanka tego trunku potrafi kosztować majątek (kopi luwak, ziarna tej kawy częściowo nadtrawione wydobywa się z… odchodów indyjskiego ssaka z rodziny łaszowatych, łaskuna muzanga). Co takiego w niej jest, że stała się niemal nieodłącznym towarzyszem niemal każdej długiej podróży?

Kawa to napój sporządzony z palonych ziaren kawowca, które następnie poddaje się procesowi mielenia lub instantyzacji (proces polegający na całkowitym usunięciu wody z rozdrobnionego produktu końcowego, dzięki czemu zdecydowanie szybciej rozpuszcza się on w wodzie i jest błyskawicznie gotowy do użycia). Przywędrowała do Europy najprawdopodobniej z Etiopii w XVI w., w Polsce pojawiła się u schyłku XVII w. w dużej mierze za sprawą Jana III Sobieskiego, który uchodził za pasjonata kawy.

O niebywałym sukcesie kawy zadecydowało jej działanie. Produkowany w ilościach ok. 7 mln ton rocznie napój działa orzeźwiająco i pobudzająco, przyspiesza przemianę materii, znosi zmęczenie fizyczne i psychiczne, zwiększa zdolność koncentracji. W czynnościach wymagających wysokiej sprawności intelektualnej kawa okazuje się nieocenionym sprzymierzeńcem. Dlaczego?

Źródłem sukcesu kawy jest kofeina, organiczny związek chemiczny (alkaloid purynowy) z grupy stymulantów zwiększający zdolność koncentracji poprzez bezpośrednie oddziaływanie na funkcje mózgu. Głównym źródłem kofeiny są ziarna kawowca, rośliny uprawianej na ogromną skalę m.in. w Brazylii, Wietnamie, Kolumbii i Indonezji.

Filiżanka kawy, w zależności od rodzaju i pochodzenia ziaren kawowca, zawiera ok. 80 – 140 mg kofeiny. Działanie kofeiny ujawnia się już w kilkadziesiąt minut po spożyciu kawy i może potrwać nawet do kilku godzin. Kofeina, obecna nie tylko w kawie, ale i w herbacie, kakao i napojach typu cola, wchłaniana jest w żołądku i jelicie cienkim. Pobudza wyższe ośrodki nerwowe, takie jak kora mózgowa, stymuluje komórki nerwowe do wydzielania neuroprzekaźników, takich jak dopamina, noradrenalina, adrenalina, acetylocholina i serotonina. Bez problemu przekracza barierę krew – mózg, gdzie pełni rolę antagonisty wobec adenozyny (blokuje receptory adenozynowe uniemożliwiając tym samym związanie się z nimi adenozyny, neuroprzekaźnika o działaniu hamującym na ośrodkowy układ nerwowy). Pobudza organizm poprzez zwiększenie częstości uderzeń serca na minutę (poprzez adrenalinę), choć niekoniecznie podnosi ciśnienie tętnicze krwi (zmniejsza napięcie mięśni gładkich naczyń krwionośnych). Podnosi sprawność układu krążenia przez co pośrednio zwiększa szybkość przepływu krwi przez nerki (dzielnie moczopędne).

Najogólniej mówiąc, kawa bogata w kofeinę zwiększa sprawność układu nerwowego i krążenia, poprzez pobudzenie ośrodkowego układu nerwowego (blokowanie receptorów adenozynowych), poprawę samopoczucia (wydzielanie dopaminy) i zwiększenie odporności organizmu na zmęczenie psychiczne i fizyczne. W niewielkich ilościach jest jak najbardziej wskazana, a w przypadku osób często podróżujących samochodem, zmniejszając poziom zmęczenia pośrednio wpływa na zwiększenie bezpieczeństwa podróży. Oczywiście wszystko w granicach zdrowego rozsądku – po 8 godzinach za kierownicą nawet kawa może nie pomóc. Warto o tym pamiętać.